Law 1

***អត្ថបទនេះត្រូវបានសរសេរចប់ដោយបញ្ចូលបច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយស្តីពី វិវាទព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃត្រឹមថ្ងៃទី២០ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៥។ អត្ថន័យសង្ខេប អនុលោមតាមគោលការណ៍ «Pacta Sunt Servanda / ប៉ាក់តា ស៊ុន ស៊ែរវ៉ាន់ដា» ដែលជាគោលការណ៍ទូទៅនៃច្បាប់អន្តរជាតិ រដ្ឋដែលមានអរិយធម៌ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ទាំងអស់នៅក្នុងទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិត្រូវគោរព និងយកមកអនុវត្តប្រកបដោយសុច្ឆន្ទៈពិតប្រាកដស្មោះត្រង់នូវរាល់ការព្រមព្រៀងទាំងឡាយ ដែលត្រូវបានសម្ដែងឡើងតាមរយៈការចុះអនុសញ្ញាអន្តរជាតិ សន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ កិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិ និងលិខិតុបករណ៍អន្តរជាតិនានារួមទាំងអនុស្សរណៈនៃការយោគយល់គ្នា ដែលមានតម្លៃជាកិច្ចព្រមព្រៀងចុះហត្ថលេខាដោយរដ្ឋាភិបាលដែលជាអ្នកតំណាងស្របច្បាប់របស់រដ្ឋ។ មាត្រា២៦ នៃអនុសញ្ញាទីក្រុងវីយែនស្ដីពីច្បាប់សន្ធិសញ្ញា ចុះថ្ងៃទី២៣ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៦៩ (អនុសញ្ញា VCLT ១៩៦៩) ចែងថារាល់សន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិទាំងអស់ដែលនៅជាធរមានត្រូវបង្កើតអានុភាពគតិយុត្ត ចំពោះភាគីនៃសន្ធិសញ្ញានោះនឹងត្រូវយកមកអនុវត្តដោយរដ្ឋភាគីនៃអនុសញ្ញានោះប្រកបដោយសុច្ឆន្ទៈស្មោះត្រង់ និងដោយសុចរិត។ ក្នុងន័យនេះ នៅក្នុងសហគមន៍អន្តរជាតិ រដ្ឋអធិបតេយ្យដែលមានភាពជាធំស្មើៗគ្នាតាមគោលការណ៍សមភាពអធិបតេយ្យ ត្រូវសម្ដែងសុច្ឆន្ទៈពិតប្រាកដស្មោះស និងទៀងត្រង់ ក្នុងការយកខ្លឹមសារដែលបានព្រមព្រៀងគ្នានោះយកទៅអនុវត្តឱ្យអស់ពីពោះពុង ពីថ្លើមប្រមាត់ ប្រសិនបើមិនដូច្នោះទេ សន្ធិសញ្ញា និងកិច្ចព្រមព្រៀងទាំងអស់នោះមានតម្លៃត្រឹមជាក្រដាសគ្មានតម្លៃ ដែលគូភាគីអាចហែកចោលតាមចិត្តចង់គ្រប់ពេលវេលាគ្រប់កាលៈទេសៈដោយមិនញញើតកោតក្រែង និងធ្វើតាមទំនើងចិត្ត។ ការណ៍នេះនឹងនាំឱ្យអន្តរាយដល់សណ្ដាប់ធ្នាប់របៀបរៀបរយអន្តរជាតិសាធារណៈ និងបង្កើតជាភាពអាណាធិបតេយ្យដែលប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់សន្តិភាព សន្តិសុខអន្តរជាតិដែលជាស្នូលនៃធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ។ ជាឧទាហរណ៍ អនុស្សរណៈនៃការយោគយល់គ្នា ចុះថ្ងៃទី១៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០០០ ស្តីពីការវាស់វែងនិងខ័ណ្ឌសីមាព្រំដែនគោករវាងរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងរាជរដ្ឋាភិបាលថៃ (ហៅកាត់ថា…

ដោយ សូ សក្តា បច្ចុប្បន្នជាបេក្ខបណ្ឌិតនីតិអន្តរជាតិ និងអឺរ៉ុប នៃសាកលវិទ្យាល័យប៉ារីស១ ប៉ង់តេអុង-សកបោន (Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne) និងជាគ្រូបង្រៀននៅបណ្តាសាកលវិទ្យាល័យក្នុងប្រទេសបារាំង និងប្រទេសកម្ពុជា ចង់ចំណេញម្តង បែរជាដាច់ចំណងរដ្ឋ។ «ចង់ចំណេញ ដាច់ចំណង» សុភាសិតមួយនេះចង់អប់រំមនុស្សឱ្យចេះស្កប់ស្កល់ កុំលោភលន់ ព្រោះវារមែងធ្វើឱ្យបាត់បង់ទំនាក់ទំនង បាត់បង់មិត្តភាព ខាតបង់ពេលវេលា និងខាតបង់ប្រយោជន៍ធំ ព្រមទាំងនាំមកនូវវិបត្តិមកកាន់ខ្លួនវិញ។ បើយើងយកសុភាសិតនេះមកពិចារណា និងបកស្រាយក្នុងបរិបទនៃការគ្រប់គ្រងរដ្ឋវិញ យើងអាចបន្ថែមថា រាល់បុគ្គលទាំងឡាយដែល ចង់ចំណេញ តាមរយៈការគប់គិតជាមួយបរទេស និងបំផ្លាញផលប្រយោជន៍ជាតិ រមែងនាំមកនូវវិបត្តិដល់ខ្លួន ហើយថែមទាំងអាចឈានទៅដល់ការ ផ្តាច់ចំណង រវាងបុគ្គលនោះ និងរដ្ឋផងដែរ។ ចំណងគតិយុត្ត និងនយោបាយដែលភ្ជាប់រូបវន្តបុគ្គលទៅនឹងប្រទេសមួយ ហៅថាសញ្ជាតិ[1]។សាលដីកាតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ក្នុងសំណុំរឿងណូតេបូម (Nottebohm) រវាងលិចតិនស្តាញ និងក្វាតេម៉ាឡា ក៏បានឱ្យនិយមន័យបន្ថែមថា៖ «យោងទៅតាមការអនុវត្តរបស់រដ្ឋ, សេចក្តីសម្រេចមជ្ឈត្តការ និងតុលាការ, និងតាមគំនិតរបស់អ្នកនិពន្ធ, សញ្ជាតិគឺជាចំណងផ្លូវច្បាប់ដែលមានមូលដ្ឋានផ្អែកលើទំនាក់ទំនង ជាមួយសង្គម, ចំណងភ្ជាប់ដ៏ស្អិតរមួតជាមួយនឹងការរស់នៅ ផលប្រយោជន៍ និងមនោសញ្ចេតនាជាមួយនឹងប្រទេសនោះ រួមជាមួយនឹងអត្ថិភាពនៃសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចរវាងគ្នាទៅវិញទៅមក»។…

ដោយ ចក សម្បត្តិ អនុប្រធានសមាគមសាលាត្រាជូ សញ្ជាតិ គឺជាស្ថានភាពស៊ីវិលរបស់បុគ្គលម្នាក់ក្នុងការទទួលបានសិទ្ធិ និងបំពេញកាតព្វកិច្ចតាមច្បាប់កំណត់របស់ប្រទេសមួយ។ តាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាឆ្នាំ១៩៩៣ ក្នុងភាពជាពលរដ្ឋខ្មែរ បុគ្គលម្នាក់ៗមានសិទ្ធិដូចពលរដ្ឋឯទៀត តែក៏មានកាតព្វកិច្ចគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញនិងច្បាប់ខ្មែរ ព្រមទាំងកាតព្វកិច្ចរួមចំណែកកសាងប្រទេសជាតិ និងការពារមាតុភូមិ។ ក្រោមស្មារតីនៃច្បាប់ថ្មីស្តីពីសញ្ជាតិឆ្នាំ២០១៨ ត្រូវបានចាត់ទុកបុគ្គលម្នាក់ជាខ្មែរ ឬ ទទួលបានសញ្ជាតិខ្មែរ កាលបើបុគ្គលរូបនោះមានការផ្សារភ្ជាប់ទៅនឹងវប្បធម៌ សេដ្ឋកិច្ច កតញ្ញុតាធម៌ មនោសញ្ចេតនា សេចក្តីស្នេហា ក្នុងនោះការលះបង់ចំពោះជាតិ សាសនា ព្រះមហាក្សត្រ ពោលគឺលើកតម្កើងនូវសេចក្តីចម្រើននៃប្រយោជន៍ជាតិខ្មែរ រួមទាំងឯករាជ្យជាតិ អធិបតេយ្យជាតិ បូរណភាពដែនដី សន្តិសុខ សេដ្ឋកិច្ចជាដើម ប្រកបដោយមោទកភាព សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ និងកិត្តិយសជាតិ។ របៀបយោងអត្ថបទ៖ ចក សម្បត្តិ, ការដកហូតសញ្ជាតិខ្មែរ៖ ប្រយោជន៍ខ្មែរឯងមិនតម្កើងទេ បែរជាវៀចវេរជួយតែបរទេស, ព្រឹត្តិបត្រច្បាប់សាលាត្រាជូលេខពិសេស ទី៨ សមូហកម្មអត្ថបទស្រាវជ្រាវឧទ្ទិសជូនបញ្ញវន្តខ្មែរដែលបានបាត់បង់ជីវិត និងមានស្នាដៃក្នុងវិស័យច្បាប់ និងយុត្តិធម៌, ភ្នំពេញ, ខែមករា ឆ្នាំ២០២៥។ PDF

ដោយ លី វ៉ុង គ្រូបង្រៀនច្បាប់ និងសហស្ថាបនិកសមាគមសាលាត្រាជូ មុនហិណ្ឌូនីយកម្មនៅដើមសតវត្សទី១ នៃ គ.ស.,កម្ពុជាមានជំនឿក្នុងស្រុករបស់ខ្លួនរួចទៅហើយ គឺសាសនាព្រលឹង (Animisme) ជាការជឿលើវិញ្ញាណ ដែលស្ថិតនៅរវាងព្រហ្មញ្ញសាសនានិងពុទ្ធសាសនា។ ខ្មែរមិនមែនគោរពត្រឹមតែអាទិទេពក្នុងរឿងព្រេងរបស់ឥណ្ឌាតែប៉ុណ្ណោះទេ តែជាងនេះទៅទៀត គឺជឿទៅលើវិញ្ញាណ ដែលអាចមាននៅគ្រប់ទីកន្លែង ដូចជាដើមឈើធំៗ ជឿលើសមុទ្រ ទន្លេ ស្ទឹង បឹងបួរ ។ល។ ការសិក្សាអំពីប្រវត្តិច្បាប់ខ្មែរ ត្រូវក្រឡេកទៅមើលចាប់តាំងពីការមកដល់នូវអរិយធម៌ឥណ្ឌា ដូចជាសាសនា ព្រាហ្មនិយម និងពុទ្ធនិយម ដែលត្រូវបាននាំចូលមកស្រុកខ្មែរដោយពួកពាណិជ្ជករ គ្រហស្ថ និងបុព្វជិតឥណ្ឌា។ ក្នុងន័យនេះ ឥណ្ឌាបាននាំមកស្រុកខ្មែរនូវប្រពៃណី វប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រ ភាសា ក៏ដូចជាប្រព័ន្ធរដ្ឋបាល ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ច និងជាពិសេសគឺប្រព័ន្ធច្បាប់។ នៅក្នុងចំណោមព្រាហ្មណ៍ដែលបាននាំមកកម្ពុជានូវច្បាប់របស់ព្រហ្មញ្ញសាសនា គេតែងនឹកឃើញដល់មុនគេ នូវព្រះអង្គម្ចាស់ឥណ្ឌាម្នាក់ ដែលបានរៀបការជាមួយនឹងម្ចាស់ក្សត្រីខ្មែរម្នាក់ ដែលក្រោយមកទៀត ពួកគេទាំង២ បានបង្កើតរួមគ្នានូវ ព្រះរាជាណាចក្រខ្មែរទី១ គឺ “ហ្វ៊ូណន”។ ដូចប្រទេសភាគច្រើនលើសកលលោកនាសម័យកាលនោះដែរ របបនយោបាយខ្មែរមុនសម័យអង្គរនិងនៅសម័យអង្គរ គឺជារបបរាជានិយមដាច់ខាត (Monarchie absolue)។ រាជានិយមខ្មែរ មិនត្រឹមតែដាច់ខាតនោះទេ…